برنامه‌های فضایی کشور ۳ سال در انتظار تشکیل جلسه شورا است

با روی کار آمدن دولت یازدهم ساختار فعالیت‌های فضایی در ایران دچار تغییراتی شد که از جمله آنها می‌توان به تغییر ساختار و  جایگاه شورای عالی فضایی به عنوان مرجع تصمیم‌ساز فعالیت‌‌های فضایی در ایران اشاره کرد.

پس از بررسی‌های دولت یازدهم، با مصوبه شورای عالی اداری در دی ماه 1393، مجموعه سازمان فضایی و پژوهشگاه فضایی به وزارت ارتباطات ملحق شد، پژوهشکده فضانوردی از پژوهشگاه فضایی منتزع شده و به عنوان پژوهشگاه هوا و فضا به وزارت علوم منتقل شد. مرکزی نیز به نام مرکز ملی فضایی و با حکم ریاست جمهوری در معاونت علمی ریاست جمهوری تشکیل شده و دبیرخانه شورای عالی فضایی برای سیاستگذاری امور فضا به سازمان فضایی واگذار شد.

به دنبال این تغییرات، بلاتکلیفی و سردر گمی در کل مجموعه فضایی کشور مشهود بود.

از جمله عواملی که باعث شده فعالیت‌های پژوهشگاه هوا و فضا به شدت کاهش یابد، متمرکز و مخص نبودن برنامه فعالیت‌های این پژوهشگاه در وزارت علوم و همچنین عدم اختصاص بودجه مناسب و عدم واگذاری پروژه بزرگ و سیستمی است.

یکی از پروژه‌هایی که با صفر شدن بودجه آن تعطیل شد، پروژه اعزام انسان به فضا است. به همین دلیل، نیروهای متخصص و نخبه پراکنده شده‌اند و تعدادی مهاجرت کرده و بعضا جذب سازمان‌های فضایی کشورهای دیگر شده‌اند.

از سوی دیگر، سازمان فضایی به عنوان بازوی اجرایی حاکمیتی در کنار مرکز ملی فضایی به عنوان متولی برگزاری شورای عالی فضایی دچار دوگانگی شدیدی شده است به گونه‌ای که جلسه شورای عالی فضایی در دولت یازدهم حتی یکبار هم تشکیل نشده و در این  3 سال مصوبات شورای عالی فضایی بلاتکلیف بوده است.

یکی از نتایج برگزار نشدن جلسات شورای عالی فضایی نیز در بهم ریختگی تشکیلات فضایی و سردرگمی‌های درون سازمانی مشهود است که اثرات آن در توقف برنامه فضایی ایران و از هم گسستگی سیاست‌های فضایی در کشور قابل مشاهده است.

با اینکه قانون مسئولیت‌های مهمی را برای شورای عالی فضایی دیده است اما به این شورا بها داده نمی‌شود.

از جمله وظایف این شورا می‌توان به سیاست‌گذاری برای استفاده از فناوری‌های فضایی در بخش‌های امنیتی، استفاده صلح‌‌آمیز از فضای‌ ماورای جو در چارچوب سیاست‌های کلی نظام با رعایت قوانین و مقررات کشور، سیاست‌گذاری ساخت‌، پرتاب و استفاده از ماهواره‌های ملی تحقیقاتی در چارچوب سیاست‌های کلی نظام‌ با رعایت قوانین و مقررات کشور؛ ایجاد هماهنگی لازم میان تمامی دستگاه‌ های ذی‌ربط‌؛ ارایه پیشنهاد و تدوین برنامه‌‌های بلندمدت و میان‌مدت مربوط به امور فضایی به دستگاه‌ها و سازمان‌های ‌دولتی و غیردولتی برای طی مراحل قانونی‌؛ تصویب برنامه‌های بلندمدت و میان‌مدت در بخش فضایی کشور اشاره کرد.

مطابق ماده 7 اساسنامه شورای عالی فضایی جلسات این شورا باید حداقل دوبار در سال تشکیل شود اما از سوی دیگر مسئولان معتقدند شاید این تعداد جلسات سالانه توجیه و ضرورت نداشته باشد.

حسن روحانی در اواخر آذرماه سال 94 مسئولیت اداره جلسات شورای عالی فضایی را به معاون علمی خود تفویض کرد. این در حالی است که طبق ماده 8 اساسنامه شورای عالی فضایی کشور، جلسات شورا با حضور اکثریت اعضا و حضور رئیس جمهور و در غیاب وی معاون اول رئیس جمهور، رسمیت می‌یابد.

مدت‌‌هاست مسئولان برای برگزاری جلسه شورای عالی فضایی تاریخ تعیین می‌کنند اما هیچ یک از این تاریخ‌ها به تشکیل جلسه منجر نشده است.

در روزهای پایانی سال 95 محمود واعظی، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات، در خصوص امکان برگزاری جلسه شورای عالی فضایی گفته بود: شورای عالی فضایی حدود 6 یا 7 سال پیش برنامه 10 ساله نقشه راه فضایی کشور را تدوین کرده بود. اکنون دبیرخانه بسیار فعال است و تا اسفند ماه برنامه فضایی 10 ساله دوم هم آماده شد که دو هفته پیش در جلسه‌ای آن را بررسی کردیم. اما به دلیل مشغله‌های آقای رئیس جمهور و آقای جهانگیری امیدواریم این جلسه اوایل سال جدید برگزار شود.

اهمیت تشکیل جلسه شورای عالی فضایی

ترسیم راهبردهای حوزه فضا از جمله وظایف شورای عالی فضایی است. برنامه فضایی 10 ساله و سند جامع توسعه هوافضا مصوب شورای عالی انقلاب فرهنگی سند کاملی برای راهبرد فضا در کشور است که بهتر است حرکت طبق سند انجام شود اما در حال حاضر فعالیت‌های فضایی در کشور طبق سند جامع توسعه هوافضا یا برنامه فضایی 10 ساله پیگیری نمی شود. سند جامع توسعه هوافضا که به طور کامل کنار گذاشته شده است و برنامه فضایی 10 ساله نیز نیمه کاره رها شده است.

این برنامه دارای 5 محور کلی ماهواره، ماهواره بر، کاربردهای فضایی، اعزام انسان به فضا و ایستگاه زمینی است.

طبق زمان بندی برنامه 10 ساله که تقریبا از سال 91 از مسیر خارج شده است؛ در سال 96 باید پروژه اعزام انسان به فضا محقق و پروژه بلوک انتقال مداری GEO و پرتاب ماهواره مخابراتی تکمیل می‌شد. سازمان فضایی ایران فعلا اقداماتی روی کاربردهای فضایی در چارچوب برنامه 10 ساله اول انجام داده است و در سایر بخش ها پروژه‌ای مشاهده نمی‌شود.

از نظر تخصیص بودجه نیز در سال 93 بودجه فعالیت‌های فضایی به شدت کاهش یافت، در سال 94 بودجه مقداری تخصیص یافت و در سال 95 سازمان فضایی به دنبال خرید ماهواره رفته است.

در نتیجه پیگیری اهداف و ارزیابی تحقق برنامه 10 ساله، اساسی‌ترین اولویت و ضرورت تشکیل جلسه شورای عالی فضایی است تا فعالیت‌های فضایی کشور از مسیر سردرگمی و سرگردانی به مسیر برنامه برگردد.